EPISTOLA 125

Augustinus Alypio episcopo ad suspiciones fugandas ab Albina filiisque eius sparsas, Hipponenses scl. pecuniae cupidos virum praedivitem Pinianum sibi vindicare sategisse (nn. 1-2). Eius iusiurandum plenam vim habet (n. 3), ideoque Hipponem redeat ne sit periurus (n. 4). Nullum Augustini monachorum in Alypium indigna iactasse (n. 5).

Suspicionum aculei.

1. Dolemus quidem graviter, nec fieri potest ut parvipendamus quod in iniurias Sanctitatis tuae populus Hipponensis tanta clamavit; sed multo gravius dolendum est, frater bone, talia de nobis existimari, quam illa clamari. Quando enim nos credimur cupiditate pecuniae, non dilectione iustitiae servos Dei velle retinere, nonne optandum est ut qui hoc credunt, occultum cordis sui voce testentur, ac sic aliqua, si fieri potest, tanto maiora remedia requirantur, quam ut taciti pereant perniciosis suspicionibus venenati? Quapropter magis satagendum est, unde etiam priusquam hoc fieret locuti sumus, quomodo persuadeatur hominibus, quibus nos ad exemplum bonorum operum praebere praecipimur ¹, falsum esse quod suspicantur, quam quomodo arguendi sint, qui suspiciones suas vocibus verbisque declarant.

Pinianus, non eius divitiae ab Hipponensibus quaesitae.

2. Proinde ego sanctae Albinae non succenseo, nec arguendam iudico, sed a tali suspicione sanandam. Quae, quia non in meam personam eadem verba direxit, sed tamquam de Hipponensibus questa est, quod aperuerint cupiditatem suam, se non clericatus, sed pecuniae causa hominem divitem, atque huiusmodi pecuniae contemptorem et largitorem apud se tenere voluisse; tamen quod de nobis senserit, pene clamavit: nec ipsa tantum, verum etiam sancti filii eius, qui hoc etiam ipsa die in abside dixerunt. Hos ergo, ut dixi, magis sanandos ab huiusmodi suspicionibus, quam propter has arguendos existimo. Ubi enim nobis a spinis talibus securitas et requies praeparari vel praeberi potest, si adversus nos in tam sanctis nobisque carissimis cordibus nostris pullulare potuere? De te quippe imperitum vulgus hoc sensit; de nobis, lumina Ecclesiae: unde quid magis dolendum sit, vides. Utrumque autem non accusandum censeo, sed sanandum: homines enim sunt, et de hominibus talia, licet falsa, non tamen incredibilia suspicantur. Nam utique non usque adeo desipiunt tales homines, ut credant populum suam desiderare pecuniam; praesertim iam experti quod nihil ex ea populus Thagastensis accepit: sic ergo et Hipponensis. Verum omnis haec invidia non nisi in clericos aestuat, maximeque in episcopos, quorum videtur praeminere dominatus, qui uti fruique rebus Ecclesiae tamquam possessores et domini existimantur. Ad istam cupiditatem tam noxiam atque mortiferam, si fieri potest, mi Alypi, non aedificentur per nos infirmi. Recordare quid locuti fuerimus, antequam ista tentatio, quae plus ad hoc cogit, accideret. Ex hoc potius conferendo, adiuvante Domino, providere conemur; nec nobis sufficiat nostra conscientia, quia non talis causa est ubi debeat sola sufficere. Si enim servi Dei non reprobi sumus, si aliquid viget in nobis illius igniculi quo caritas non quaerit quae sua sunt ²; providere utique debemus bona, non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus ³, ne tranquillam aquam bibentes in nostra conscientia, pedibus incautis agere convincamur, ut oves dominicae turbidam bibant ⁴.

Piniani iusiurandum vim plenam habet.

3. Nam quod scripsisti, de genere iurationis violenter extortae, ut inter nos requiramus, obsecro te ne res lucidissimas disputatio nostra faciat obscuras. Si enim certa mors intentaretur, ut aliquid illicitum ac nefarium servus Dei se iuraret esse facturum, mori malle quam iurare debuerat, ne iurationem scelere impleret. Nunc vero cum tantummodo populi perseverantissimus clamor, ad nullum nefas hominem cogeret, sed ad id quod si fieret, licite fieret; cumque metueretur quidem ne aliqui perditi, qui multitudini etiam bonorum plerumque miscentur, occasione seditionis et quasi iustae indignationis inventa, in aliquam vim sceleratam rapinarum cupiditate prorumperent, sed tamen illud quod metuebatur esset incertum; quis censeat propter incerta, non dico damna et quaslibet iniurias corporales, sed propter ipsam mortem cavendam, certum periurium debere committi? Nescio quis ille Regulus ⁵ nihil in Scripturis sanctis de impietate falsae iurationis audierat, nihil de Zacariae falce ⁶ didicerat, et nimirum Carthaginensibus non per sacramenta Christi, sed per daemonum inquinamenta iuraverat; et tamen certissimos cruciatus et horrendi exempli mortem, non ut iuraret necessitate pertimuit, sed libera voluntate quia iuraverat, ne peieraret excepit. Et Romana tunc illa censura noluit habere, non in numero sanctorum, sed in numero senatorum, nec in coelesti gloria, sed in terrestri curia, non solum eos qui metu mortis crudeliumque poenarum apertissime peierare, quam ad immanes hostes remeare maluerant; sed etiam illum qui reatu periurii se putaverat absolutum, quia post iurationem ficta nescio qua necessitate redierat. Ita non attenderunt, qui eum senatu pepulerunt, quid ipse iurando cogitasset, sed quid ab illo quibus iuraverat exspectarent. Nec legerant quod nos usquequaque cantamus: Qui iurat proximo suo, et non decipit ⁷. Solemus haec, quamvis in hominibus a Christi gratia et nomine alienis, cum ingenti admiratione laudare; et adhuc in Libris divinis inquirendum putamus, utrum aliquando licite peieremus, ubi nobis, ne iurandi facilitate in periurium prolabamur, etiam praeceptum est ne iuremus! ⁸

Quis fidelis, quis autem periurus.

4. Illud sane rectissime dici non ambigo, non secundum verba iurantis, sed secundum exspectationem illius cui iuratur, quam novit ille qui iurat, fidem iurationis impleri. Nam verba difficillime comprehendunt, maxime breviter, sententiam cuius a iurante fides exigitur. Unde periuri sunt, qui servatis verbis, exspectationem eorum quibus iuratum est deceperunt; et periuri non sunt, qui etiam verbis non servatis, illud quod ab eis cum iurarent exspectatum est, impleverunt. Proinde quia Hipponenses sanctum Pinianum non sicut damnatum, sed sicut carissimum inhabitatorem suae civitatis habere voluerunt, etsi verbis eius non satis comprehendi potuit, usque adeo tamen in promptu est quid ab illo exspectaverint, ut quod nunc post iurationem absens est, neminem moveat eorum qui audire potuerunt, certa eum causa profecturum esse, cum voluntate redeundi. Ac per hoc periurus nec erit, nec ab eis putabitur, nisi eorum exspectationem deceperit: non autem decipiet, nisi aut voluntatem mutaverit apud eos habitandi, aut aliquando discesserit sine dispositione redeundi; quod absit ab eius moribus et fide, quam Christo et Ecclesiae debitam servat. Nam, ut omittam quod mecum nosti, quam sit tremendum de periurio divinum iudicium; illud certe scio, nulli nos deinceps succensere debere qui nobis iurantibus non crediderit, si talis viri periurium non modo aequo animo ferendum, verum etiam defendendum putabimus. Quod et a nobis et ab illo avertat illius misericordia, qui eruit a tentatione sperantes in se ⁹. Sicut ergo in commonitorio rescripsisti, impleat promissum quo ita se promisit ab Hippone non recessurum, quemadmodum ego vel ipsi Hipponenses non recedimus, quibus tamen et abeundi et redeundi facultas est libera: nisi quod his qui iuratione non detinentur, etiam omnino et migrandi et non redeundi sine periurii reatu potestas est.

Nulla probra in Alypium ab Augustini monachis coniecta.

5. Clericos sane nostros vel fratres in monasterio constitutos, participes vel hortatores fuisse contumeliarum tuarum, utrum probari possit, ignoro. Nam cum hoc quaesissem, dictum est unum tantummodo Carthaginensium de monasterio clamasse cum populo, cum illum presbyterum peterent, non cum in te indigna iactarent. Adiunxi huic epistolae ipsius promissionis exemplum, ex chartula eadem translatum, quam ipse subscripsit, et me inspiciente emendatum.